جمشید پژویان رئیس سابق شورای رقابت در گفتگو با «نسیم» در خصوص وضعیت نظام بودجه ریزی در کشور اظهار کرد: نکته بسیار مشخص و غیرقابل انکار در خصوص بودجه این است که ما اصلا هیچ وقت چیزی به عنوان بودجه نداشتیم.
وی افزود: بودجه یک برنامه کوتاه‌مدت برای اداره اقتصاد کشور است و تقریبا در تمام کشورهای دنیا، کشور را بر پایه یک نظام بودجه‌ای اداره میکنند تا بودجه رسیدن به اهداف استراتژیک دولت را تنظیم و هدایت کند.
این اقتصاددان یا انتقاد از وضعیت بودجه در اقتصاد ایران بیان کرد: بودجه در اقتصاد ایران مثل یک وظیفه‌ای صرفا صوری است، که طبق قانون از سوی رئیس‌جمهور به وزارتخانهها ابلاغ می‌شود و در این ابلاغیه رئیس‌جمهور آورده شده است که بودجه‌های پیشنهادیتان را بفرستید و وزارتخانهها هم ارقام بودجه‌ای سال قبل خودشان را با اضافه کردن درصدی ارائه می‌دهند.
نیلی به من گفت میخواهم بودجه را عملیاتی بنویسم
پژویان با اشاره به وضعیت نگارش بودجه عملیاتی در کشور گفت: سال‌هاست در کشور صحبت از بودجه ریزی عملیاتی می‌شود، حتی من یادم هست، زمانی که آقای دکتر نیلی برای بار دوم از انگلیس برمی‌گشتند، بیان کردند که می‌خواهیم بودجه عملیاتی بنویسم و آن زمان من گفتم اصلا این شوخی نیست که بودجه عملیاتی داشته باشیم و بخواهیم آن را اجرا کنیم.
زیر ساخت های بودجه عملیاتی فراهم نیست
وی ادامه داد: باید ابتدا زیرساخت‌های بودجه عملیاتی فراهم باشد یعنی و تمام سازمان ها و ارگان ها طبق آن عمل کنند.
رئیس سابق شورای رقابت بیان کرد: در لایحه بودجه باید هزینه‌های جاری، عمرانی و وظایفی که دولت می‌خواهد در سال انجام دهد را به روشنی نشان داده شود .
پژویان ادامه داد: لایحه بودجه باید طریقه همکاری دولت و بخش خصوص را در قسمت های مختلف اقتصاد کشور نشان دهد و البته براساس آن دولت خلاءهایی که بخش خصوصی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد از لحاظ اقتصادی برطرف کند را پر کند؛ به عبارت دیگر بودجه وظایف بخش دولتی را ترسیم می‌کند.
وی تصریح کرد: برای اینکه دولت بتواند یک بودجه متفاوت و برنامه محور بدهد نیاز به تفکر، زمان و نقشه راه دارد و با گفتن بودجه برنامه‌ای نمی توان بودجه برنامه محور نوشت، بنابراین به طور قطع باید یک ساز و کاری از قبل طراحی شود تا بر مبنای آن بتوان به بودجه برنامه‌ای رسید.
رئیس سابق شورای رقابت با انتقاد از نوع نظارت مجلس بر بودجه به نسیم بیان کرد: مجلس در جهت کنترل بودجه نظارتی ندارد و نمایندگان بیشتر به دنبال این هستند که سهم بودجه منطقه انتخاباتی خودشان را بیشتر کنند تا پروژه‌های منطقه خودشان به بهره برداری برسد.
تنها ادعای کاهش اتکا به نفت داریم
پژویان با اشاره به اتکای بودجه به نفت بیان کرد: بودجه دولت به طور ساختاری متکی به درآمدهای نفتی است و 30 تا 40 سال است که علی رغم ادعایی که برای کاهش اتکای بودجه به نفت و نجات اقتصاد از این وضعیت و اتکا به درآمدهای مالیاتی داریم، در عمل به هیچ وجه موفق نبوده ایم.
وی با انتقاد از رویه وزارت نیرو در رعایت نکردن اصل 44 قانون اساسی تصریح کرد: از زمانی که اصلاحات اصل 44 قانون اساسی اعمال شد قرار بر این شد که دولت میزان سرمایه گذایر خود در بخشی از پروژه ها را کاهش دهد، ولی ما هنوز می‌بینیم بخشی از دولت مثلا وزارت نیرو هنوز نیروگاه می‌سازد.
رئیس سابق شورای رقابت با انتقاد از محتوای بودجه 94 خاطرنشان کرد:محتوای بودجه هیچ فرقی با بودجه‌های گذشته ندارد و نگارش آن مانند کار روتینی است که کارشناسان اعداد ان را سال هاست که از حفظ می نویسند.
پژویان از رویه مجلس هم در بررسی بودجه انتقاد کرد و به نسیم گفت: از آن زمانی که مرکز پژوهش های مجلس شکل گرفته است، مجلس بودجه را دامن مرکز پژوهش ها می اندازد و این مرکز هم تنها کار عاقلانه ای که انجام می دهد این است که قابلیت های اساسی بودجه را تجزیه و تحلیل می کند.
وی با بیان این مطلب که تاکنون هیچ کاری را در مورد بودجه نتوانستیم انجام دهیم خاطرنشان کرد: در آینده ای نزدیک هم تغییری در وضعیت بودجه نویسی ما ایجاد نخواهد شد، چون نیاز به یکسری اصلاحات جدی و اساسی در بودجه نویسی ما از سطح وزارتخانهها و دستگاه‌ها گرفته تا به سطوح بالاتر وجود دارد.
این اقتصاددان با اشاره به لزوم شناسایی نیازهای هزینه ای دولت قبل از نگارش بودجه عنوان کرد: اگر قرار باشد کار بودجه نویسی به درستی انجام شود اولین گام این است که نیازهای هزینه‌ای دولت به صورت کامل مرتب و ردیف شود و این اتفاقی بوده که در تاریخ بودجه‌نویسی ایران هیچ وقت به درستی انجام نشده است.
پژویان افزود: اولویت هزینه‌های سالانه دولت هیچوقت به صورت مرتب شده و شفاف و بر اساس هزینه فایده مرتب نشده است.
وی گفت: اگر چنین لیستی تهیه می‌شد در بسیاری از چالش‌ها، مانند بلایای طبیعی یا تحریم‌ها که احتمال کسری بودجه وجود داشت، از انتهای لیست برخی ردیف‌ها حذف می‌شدند و بنای کار به درستی مشخص می‌شد.
رئیس سابق شورای رقابت با انتقاد از وضعیت برآورد درآمدها در بودجه تصریح کرد: همانطور که دیر فرستادن بودجه و تدوین دیرهنگام آن ممکن است اقتصاد کشور را با مشکلاتی مواجه کند و روند برنامه‌ریزی را با چالش مواجه کند، زود نوشتن بودجه نیز سبب خواهد شد برخی ردیف‌های درآمدی، مثلا درآمد فروش نفت یا درآمدهای مالیاتی در ایران به صورت روشن مشخص نشود و باید زمان مناسبی از سال گذشته باشد که برآورد صحیحی از این درآمدها در دست دولت باشد.
پژویان ادامه داد: از طرفی دیگر زمان باید به شکلی باشد که نمایندگان مجلس فرصت داشته باشند تا جزئیات بودجه را ببینند و درباره آن اظهار نظر کنند.
نمانیدگان مجلس با لابی گری دنبال کسب بودجه بیشتر برای منطقه خود هستند
وی خاطرنشان کرد: البته یک مسئله نگران کننده در این میان هم دخالت برخی نمایندگان شهرهای کوچک برای افزایش بودجه بومی منطقه خود است و معمولا همزمان بار ارائه بودجه سیل تقاضاهای این نمایندگان برای دیدار با معاونت برنامه‌ریزی، وزیر مسکن و نیرو و افرادی از این دست افزایش پیدا می کند تا با لابی گری بودجه بیشتری برای منطقه خود تصویب کنند.
این اقتصاددان با بیان اینکه ما در اقتصاد یکسری متغییرهای برون‌زا و یکسری متغییرهای درون‌زا داریم عنوان کرد: ما از متغییرهایی که در کنترل‌مان است برای هدایت اقتصاد استفاده می‌کنیم، اما قیمت یک متغییر برون‌زا است.
پژویان افزود: اگر خواسته باشیم برروی قیمت‌ها اثری بگذاریم از طریق ابزار سیاست‌هایی مثل مالیات، یارانه و غیره استفاده می‌کنیم.
وی بر همین اساس گفت: قیمت ارز یک متغییر درون‌زا است نه برون‌زا یعنی ما از طریق تعیین قیمت ارز ، اقتصاد را هدایت نمی کنیم، بلکه قیمت ارز باید خودش تعیین شود.
این اقتصاددان ادامه داد: ما با یکسری از ممنوعیت‌های واردات و یا بازکردن در‌ها به راحتی می‌توانیم روی ارز اثر بگذاریم و با عرضه ارز توسط بانک مرکزی که بازار را تثبیت می‌کند ما می‌توانیم روی قیمت ارز تأثیر بگذاریم اما باید ببنیدم قصد داریم چه اثری روی ارز بگذاریم؟
پژویان گفت: یک زمانی با اثر گذاری بر نرخ ارز می خواهیم کسر بودجه مان را جبران کنیم و یا تأثیر می‌گذاریم که واردات و صادراتمان را تنظیم کنیم و این‌ها زمین تا آسمان با هم فرق میکنند.
وی با انتقاد از بسیاری از اقتصاددانان در کشور بیان کرد: مشکل ما در ایران این است که بسیاری از اقتصادانان ما تسلط به چارچوب مبانی و اقتصادی ندارند و ساختار اقتصاد را به خوبی نمی‌شناسند و به همین دلیل از نظر چگونگی استفاده از ابزارهای مختلف دچار زیان می شوند.
بودجه ریزی در تولید باید اصلاح شود
این اقتصاددان با تخصیص بودجه به بخش تولید گفت: ساختار تولید باید اصلاح شود نه اینکه پول را به سبد مصرف‌کننده واریز کنیم، این سیاست در دولت قبل اشتباه بود و در این دولت هم تداوم دارد.
پژویان با ارائه راهکاری جهت ایجاد توزان در بودجه به نسیم بیان کرد: اگر می‌خواهیم بودجه را بلانس کنیم باید از ابزار برون‌زا و ابزار سیاست‌های اقتصادی که در کنترل داریم مثل مالیات‌ها و همچنین سیاست‌های پولی استفاده کنیم و کاری به نظام قیمت ها نداشته باشیم.
وی ادامه داد: در اقتصاد بخش‌های مختلف با هم مرتبط هستند به همین دلیل در سیاست‌گذاری‌ها باید تجمیع یا هماهنگی بین اقتصادانان از رشته‌های مختلف وجود داشته باشد.
رئیس سابق شورای رقابت با انتقاد از لایحه خروج از رکود خاطرنشان کرد: ما به بسته‌های سیاستی احتیاج داریم نه یک سیاست؛ ما با یک سیاست نه از تورم می‌آیم بیرون و نه از رکورد و نه رونقی می‌توانیم ایجاد کنیم این بسته برای تاثیر گذاری بهتر باید یک بسته سیاستی باشد که بتواند مشکلات و موانع اقتصادی را از راه بردارد.
پژویان با ارائه شاخصه ای برای بودجه ریزی مناسب گفت: بودجه باید طوری باشد که شما نیازهای اساسی اقتصادی که دولت باید وظایف آن را به عهده بگیرد شناسایی کرده و آنها را براساس اولویت مرتب کنید و بعد به تدریج برای انجام آن وظایف در حد وظایف خیلی ضروری و دیگر وظایف عمل کند.
کلید نگارش بودجه عملیاتی
وی با اشاره کلید عملیاتی شدن بودجه عنوان کرد: بایدببینم با منابعی که می‌توانیم جمع‌آوری کنیم کجاها را می‌توانیم خط را بکشیم، چون در واقع این مسئله کلید نگارش بودجه عملیاتی است.
این اقتصاددان با اشاره به نقطه ضعف همیشگی نگارش بودجه بیان کرد: نقطه ضعف جدی که بودجه‌های ما همیشه با آن مواجه بودند، بحث مالیات است زیرا بودجه باید بر اساس افزایش سهم درآمد مالیاتی طراحی شود.
پژویان گفت: نظام مالیاتی ما از زمانی که قانون مالیات‌های مستقیم در اسفندماه سال 1345 در مجلس تصویب شد، اشکالات عمده ای دارد و البته آن زمان اشکالات آگاهانه بود چون ما سابقه‌ای نداشتیم.
وی با انتقاد از اصلاحات صورت گرفته در نظام مالیاتی کشور بیان کرد: بعد از انقلاب شاید بیش 20 بار اصلاحات ظاهری در نظام مالیاتی شکل گرفته است ولی بدون استثنا همه این اصلاحات عقب گرد بوده و به سمت جلو نبوده است.
این اقتصاددان اضافه کرد: بودجه باید راهنمای اقتصاد باشد و ابزاری باشد که دولت با آن در کنار سیاست‌های مالیاتی‌اش که معمولا سیاست‌های بلندمدتی هستند ، اثر گذاری خود را نشان دهد.
پژویان با اشاره به اشتباهات موجود در نظام مالیاتی کشور گفت: از جمله این اشتباهات این است که دارایی‌ها به طور مجزا مشمول به پرداخت مالیات شدند که برخی از آن ها با نرخ‌های متفاوت و تصاعدی و جایی برای مالیات بر مصرف هزینه وجود ندارد.
