به گزارش «نود اقتصادی» به نقل از روابط‌عمومی مرکز، یک‌صد و هفتاد و دومین نشست علمی - تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان "هوش مصنوعی و آینده حکمرانی ایران؛ سیاست‌‌ها و راهکارهای عملیاتی" برگزار شد. در این نشست، سیّدمحمّد شفیعی؛ مشاور رئیس مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به عنوان دبیر نشست و همچنین محمّدهادی زاهدی؛ رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران و محمّدرضا معبودیان؛ رئیس کمیسیون هوش مصنوعی نظام صنفی رایانه‌ای بهعنوان سخنران در این نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.
در ابتدای نشست، سیّدمحمّد شفیعی؛ مشاور رئیس مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به عنوان دبیر نشست گفت: هوش مصنوعی به‌سرعت در حال تغییر فرآیندها و ساختارهای مختلف در جوامع جهان است و فرصت‌های بی‌بدیلی را در تمام ساحت‌های حکمرانی ایجاد کرده است و می‌توان گفت که آینده حکمرانی متعلق به هوش مصنوعی است. با این وجود چالش‌های متعددی نیز از جانب هوش مصنوعی متوجه حکمرانی است که عدم توجه به آنها و عدم پیش‌بینی لازم سبب می‌شود تا تهدیدهای هوش مصنوعی نسبت به فرصت‌های آن غالب گردد. با توجه به این واقعیت که هوش مصنوعی مسیر توسعه و تحول خود را طی میکند، کاربست این فناوری هنوز در بدنه حکمرانی کشور نهادینه نشده است، هنوز پیامدهای مثبت و منفی آن برای کارگزاران نظام حکمرانی به وضوح روشن نیست و البته هنوز سیاستهای دقیق و راهکارهای عملیاتی برای کاربست مثمر ثمر این پدیده در نظام حکمرانی مورد وفاق نظام تصمیمساز و تصمیمگیر واقع نشده است، لذا در این نشست بنا داریم از زوایای مختلف به این موضوع بپردازیم.
در ادامه نشست، محمّدهادی زاهدی؛ رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران، در ابتدای سخنان خود به معرفی کوتاه انجمن هوش مصنوعی ایران پرداخت و گفت: روند تأسیس انجمن هوش مصنوعی ایران در سال 1402 با درخواست 30 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های برتر آغاز شد و پس از طی شدن فرایندهای قانونی و اخذ مجوزهای قانونی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در نهایت در اردیبهشت ماه 1403 به صورت رسمی آغاز به کار کرد.
وی ادامه داد: در دولت سیزدهم اقدامات مؤثری برای گسترش هوش مصنوعی انجام شده است که مواردی همچون تشکیل ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی، تشکیل مرکز ملی هوش مصنوعی، تشکیل شورای ملی راهبری هوش مصنوعی، راه‌اندازی پنجره ملی خدمات هوشمند دولت، تدوین سند ملی هوش مصنوعی، برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی اپراتور هوش مصنوعی و پردازش داده و تأسیس انجمن هوش مصنوعی ایران از نمونه این اقدامات است.
دکتر محمّدهادی زاهدی ادامه داد: ما پس از بررسی شاخص‌ها و گزارش‌هایی که در منابع داخلی و خارجی وجود دارد متوجه شدیم که موضوع هوش مصنوعی در داخل کشور با خلأهای متعددی روبه‌رو است. گزارش شاخص‌های آمادگی هوش مصنوعی که در سال 2023 منتشر شده است نشان می‌دهد که رتبه ایران در موضوعات هوش مصنوعی در میان 193 کشور در رتبه 94 قرار دارد و همچنین ایران از منظر تعداد تولید مقاله در مورد هوش مصنوعی در رتبه 17 دنیا ولی از منظر تاثیرگذاری و کاربست نتایج مقالات هوش مصنوعی، در رتبه 77 دنیا قرار دارد.
وی در خصوص هوش مصنوعی و آینده حکمرانی ایران افزود: نظام دانشگاهی کشور در سال 1402 در مقطع دکتری 172 نفر و در مقطع کارشناسی ۱۳۵۸ نفر ظرفیت پذیرش دانشجو در گرایش‌های مرتبط با هوش مصنوعی داشته است. همچنین تاکنون 452 شرکت دانش بنیان در حوزه‌های مرتبط با هوشمندسازی و هوش مصنوعی در کشور ثبت شده است. علاوه بر موارد یاد شده، شش پژوهشکده و موسسه پژوهشی با ماموریت مستقیم در حوزه توسعه هوش مصنوعی شناسایی شده و شش پژوهشگاه و پژوهشکده در حوزه علوم انسانی نیز بررسی آثار و پیامدهای توسعه هوش مصنوعی را در حوزه علوم انسانی آغاز کرده اند.
زاهدی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای در حال تبدیل‌شدن به یکی از عناصر کلیدی تحول حکمرانی در سراسر جهان است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. با توجه به سرعت پیشرفت فناوری و نیاز بهبود حکمرانی در ایران، بهره‌گیری از هوش مصنوعی می‌تواند راهحل‌های نوآورانه و کارآمدی برای چالش‌های موجود ارائه دهد. دولت و نهادهای مربوطه باید با سرمایه‌گذاری در این حوزه و تدوین سیاستهای مناسب، زمینه را برای استفاده بهینه از هوش مصنوعی فراهم کنند.
وی از عواملی نظیر افزایش شفافیت و پاسخگویی، شخصی‌سازی خدمات، افزایش مشارکت شهروندان و پیش‌بینی و پیشگیری از مشکلات احتمالی، بهعنوان مزایای استفاده از هوش مصنوعی یاد کرد و گفت: هوش مصنوعی این ظرفیت را دارد که هم در سیاست داخلی کشورها تأثیر بگذارد و هم از آن تأثیر بپذیرد؛ به هر میزان که هوش مصنوعی و فناوری‌های مربوطه، توزیع قدرت در داخل کشورها را دگرگون کنند اشکال حکومت نیز تغییر میکند.
محمّدهادی زاهدی همچنین در مورد حکمرانی مشارکتی توسط هوش مصنوعی گفت: حکمرانی مشارکتی چارچوبی است که تلاش دارد تا در فرایند حکمرانی تمامی ذی‌نفعان را دخیل نماید. این شیوه در حکمرانی نه تنها می‌تواند رضایت بالاتری را در میان مردم ایجاد کند، بلکه به خاطر ماهیت مشارکتی، امکان در نظر گرفتن چشم‌اندازهای متنوع‌تری را در سیاست‌گذاری‌ها به دست می‌دهد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های حکمرانی مشارکتی امکان تجمیع و یکپارچه‌سازی نظرات متکثر مردم و استفاده از آنها در فرایند حکمرانی است. این کار از نظر زمان و انرژی بسیار پرهزینه است. به‌علاوه مردم عمدتاً تصور دقیقی از عواقب تصمیمات ندارند و لازم است تا چشم‌انداز روشنی در این جنبه به آنها ارائه شود و بعد از آن نظرات مردم اخذ گردد.
وی در ادامه به بیان چالش‌های پیش روی حاکمیت در بهره‌مندی از فناوری هوش مصنوعی پرداخت و گفت: چالش‌ها در مسیر توسعه این فناوری مربوط به سه ضلع داده‌ها، نیروی انسانی و زیرساخت‌های فنی است.
در ادامه نشست، محمّدرضا معبودیان؛ رئیس کمیسیون هوش مصنوعی نظام صنفی رایانه‌ای گفت: ما وقتی از هوش مصنوعی در حکمرانی کشور صحبت می‌کنیم، باید سه مفهوم حکمرانی بر هوش مصنوعی، حکمرانی با هوش مصنوعی و حکمرانی برای هوش مصنوعی را از هم تفکیک کنیم. حکمرانی بر هوش مصنوعی به مواردی مثل سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری در حوزه‌های مختلف هوش مصنوعی میپردازد، حکمرانی با هوش مصنوعی به سیاست‌گذاری با داده‌های موجود اشاره دارد و حکمرانی برای هوش مصنوعی به مواردی چون تسهیلگری، تضمین گری و نظاره‌گری‌ها میپردازد.
وی در مورد حکمرانی برای هوش مصنوعی افزود: حکمرانی برای هوش مصنوعی در حوزه تسهیلگری‌ها موجب تسهیل دریافت وام‌ها و گرنت‌ها، تسهیل سرمایه‌گذاری و سرمایه‌پذیری و تسهیل حضور در بازارهای داخلی و خارجی می‌شود و در حوزه تضمین گری‌ها نیز موجب تضمین خرید و مصرف و تضمین قانونی می‌گردد و در حوزه نظاره‌گری‌ها نیز موجب کنترل تضاد منافع، کنترل تخصیص بودجه و کنترل برون‌سپاری خواهد شد.
معبودیان در مورد حکمرانی با هوش مصنوعی به مزایایی همچون داده‌محوری، برنامه‌ریزی پیشگویانه، خودکارسازی امور، صرفه‌جویی در منابع و زمان، بهینه‌سازی فرایندها و کاهش تلفات، تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی هوشمند، توصیه‌گری هوشمند، تضمین کیفیت، پیش‌بینی‌ها و تخمین‌های داده‌ای، مدیریت بحران داده‌محور و... اشاره کرد.
رئیس کمیسیون هوش مصنوعی نظام صنفی رایانه‌ای همچنین در خصوص حکمرانی بر هوش مصنوعی به تنظیم قوانین و دستورالعمل‌ها و راهبردها اشاره کرد که موجب شفافیت در متولی‌گری‌ها و حوزه‌های اختیارات، شفافیت در مصادیق تخلفات دولتی و ترک فعل‌ها، شفافیت در انواع حمایت‌های مالی و غیرمالی و شفافیت در نحوه ارزیابی و آزمایش مدل‌ها می‌شود.
وی در ادامه به ارائه راهکارها و پیشنهادات خود برای آینده حکمرانی هوش مصنوعی در کشور پرداخت و به مواردی از جمله تشکیل کارگروه‌های بخشی با حضور دانشگاه، صنعت و بخش خصوصی، نهضت بودجه‌نویسی در دولت و صنعت و پروپوزال نویسی در بخش خصوصی، ایجاد کنسرسیوم‌های هوش مصنوعی، تمرکز بر هوش مصنوعی صنعتی، تمرکز بر تجاری‌سازی و سودآوری هوش مصنوعی، ظرفیت‌سازی در بخش خصوصی و تمرکز بر فرهنگ‌سازی و آموزش مصرف هوش مصنوعی بهعنوان راهکارهای عملیاتی ارتقای حکمرانی هوش مصنوعی اشاره کرد.
در انتهای نشست، کارشناسان و صاحب‌نظرانی که به‌صورت حضوری و مجازی در نشست شرکت داشتند به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.
شایان‌ذکر است این نشست روز سه‌شنبه 29 خردادماه ۱۴۰۳، به‌صورت حضوری و مجازی با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی کشور در سالن دکتر عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.
