«نود اقتصادی»- دکتر محّمد حسین جبل عاملی تحلیلگر مسائل اقتصادی و مدرس دانشگاه: خبر بسیار شوک کننده ای که دنیا رو به ترس انداخت ، خبر کوتاه بود و دردناک ، نفت فیوچر ماه می منفی شد و شوک بزرگ اقتصادی به بازار نفت وارد شد. آیا دنیا بستر جدیدی از اقتصاد را تجربه خواهد کرد؟
این روزها دغدغه دنیای پس از کرونا برای اقتصاد در همه جای دنیا جدی شده است و بسیاری از افراد را درگیرخود ساخته ، دغدغه ای برای آینده اقتصاد ،زندگی، سیاست و آینده برندهای بزرگ و کوچک در دنیا پیش رو هست.اما بیایید بررسی کنیم اصل مشکل و ماجرا چیست و به چه مسائلی باید فکر نمود.
وقتی به دلیل شیوع گسترده ویروس کرونا تقاضا نفت در ماهای آینده یعنی از ماه می به شدت کم شده است و به نزدیک صفر رسید که این بدین معنی است که خریداران نفت علاوه بر اینکه پولی برای دریافت نفت پرداخت نخواهند کرد بلکه ممکن است رقمی را نیز دریافت نمایند تا نفت را گرفته و ذخیره نمایند تا انبار های تولید کنندگان نفت خالی شود. تولید کنندگان نفت به دلیل اینکه لوله های نفت و مخازن پرشده است حاضرند برای مدتی نفت خام را زیر قیمت بفروشند اما تولید خود را متوقف نکنند تا بحران را رد نمایند. به عبارت دیگر، شرایط تعطیلی و قرنطینه باعث کاهش تقاضا برای نفت خام در آمریکا شده (در کنار افزایش تولید) و ذخیره و نگهداری نفت خام در مخزن هزینه بر است اما تولید بدلیل وجود هزینه های ثابت غیر قابل قطع کردن است، و در نتیجه در برزخی قرار می گیرند که تولیدشان سودی ندارد و عدم تولیدشان نیز ضررده است،این موضوع دو پیامد دارد: اول اینکه تولید کنندگان نه توجیه قطع کار را دارند چرا که ضرر راه اندازی مجدد آن و بازگشت به شرایط قبل برایشان بالاست و حتی در صورت توقف کامل هزینه های ثابتشان از بین نمی رود و هم امید واضحی برای تولید بالا و انبار کردن محصولات وجود ندارند چون رفتار آینده قابل پیش بینی است دراین حالت به خاطر وجود هزینه های ثابت و حفظ برند خود مجبور به تولید و فروش هستند ولی با قیمت صفر و یا حتی منفی ، قطعا این روال برای همیشه و به مدت طولانی قابل صورت پذیرفتن نیست ولی به عنوان درمان مقطعی بسیاری از تولید کنندگان مورد استفاده قرار می گیرد. دوما در شرایط فعلی به علت مازاد تقاضا برای مخزن قیمت اجاره مخزن هم سیر صعودی داشته در نتیجه تولید کننده نفت بجای اینکه پولی از خریدار به ازای فروش نفت دریافت کند حاضر است پولی هم به خریدار بدهد که از هزینه های نگهداری نفت خلاص شود.عملا فروش با قیمت منفی در کوتاه مدت راه حل کم هزینه تری نسبت به گزینه های جایگزین مانند اجاره مخزن اضافه است.
درست است که در پیش بینی ها گفته می شود که چون این قمیت نفت فیوچر است احتمال دارد در سررسید تحویل قیمت ها اصلاح شود و کمی از ضررها جبران شود، اما مساله اصلی ما موضوع نفت نیست بلکه بررسی دو موضوع مهم در اقتصاد است که آینده کسب و کارها را رقم خواهد زد.
شیوع گسترده ویروس کرونا سه واقعه را به وجود آورد
- عدم خروج مردم از منزل و تعطیل شدن بسیاری از مشاغل
- تغییر سبک زندگی مردم و تغییر نیاز های آنها
- تغییر الویت های هزینه کردی مردم دنیا و تغییر انتخاب های آنها
این پیامدهای سه گانه باعث بهم خوردن نظام عرضه وتقاضا در بازار تجارت کلان و خرد جهان گردید بعضی کالا ها نایاب و دور از دسترس قرار گرفتند ولی اغلب کالاها از الویت سبد خرید خارج شدند که یا به دلیل عدم کاربرد در زمان زندگی در قرنطینه بوده است و اینکه مردم دسترسی به خرید کالای جدیدی را ندارند و دیگری تغییر سیاست گذاری هزینه کردی در افراد است، بخاطر اینکه در آمد منظم آنها در ریسک قرار گرفته است و به همین دلیل با وسواس بیشتری هزینه خواهند کرد. این رکود ایجاد شده منجر به کاهش فروش کالاها و در نتیجه پرشدن انبارهای تولید کارخانه هاست در بعضی موارد چون کارخانه ها دچار توقف تولید شده اند باز هم شرایط مشابه است.در هردو دلیل کاهش تقاضا منجر به بهم خوردن توازن عرضه و تقاضا در مواد اولیه شده است و به همین دلیل قیمت مواد اولیه بشدت سقوط نموده است.حرکت دنیا به سمت این توقف به مثابه حالتی است که شما در حالا تماشای یک فیلم هستید و دکمه پاز را میزنید تا فیلم برای مدتی متوقف شود، این به معنی توقف کامل فیلم نیست ولی حالتی بلاتکلیف است که روند تولید، عرضه و تقاضا برای بسیاری از گروه های کالایی متوقف شده است.محصولات تولید شده ، خدمات و مواد اولیه از بین نرفته اند بلکه همگی در انبارها متوقف شده اند تا روزی که دوباره این دکمه زده شود و چرخه فعالیت امتداد پیدا نماید. اما مانند یک فیلم اینترنتی وقتی این دکمه بعد از توقف طولانی زده شود ممکن است فیلم با کمی تاخیر و پارازیت به پخش مجدد برگردد.
با اینکه در این دوران هزینه برای زندگی صورت پذیرفته است ولی سود بسیاری ازکسب و کارها از بین رفته است میزان نقدینگی مورد نیاز برای زندگی روزمره کم شده است و سبدهای تقاضا حداقل تا مدت زیادی کاهش یافته است. سرمایه کم شده است ، درآمد کاهش یافته اما حداقل مصرف وجود داشته و زندگی در جریان بوده است این موضوع تمام معادلات شکل گرفته از اقتصاد رفتاری مشتریان و مصرف کنندگان را تحت تاثیر قرارداده و تغییر داده است.
اقتصاد رفتاری بر مبنای الویت بندی نیاز، برنامه های روتین زندگی افراد، فرهنگ مصرف، عادات رفتاری، فرهنگ های اجتماعی و کنش های وسواسی نظافت، دغدغه های خرید و عواملی از این قبیل شکل گیری می نماید، اتفاق مهم این است که بسیاری از آنها تغییر کرده اند و هنوز هم شکل ثابتی را به خود نگرفته اند تا تغییرات آنها را به توان مدل سازی نمود یا برای آن تعابیری را صورت داد و همین غیر قابل پیش بینی بودن رفتار آینده کار را سخت تر خواهد نمود. البته مدلسازی هایی برای سناریوهای رفتاری صورت می گیرد ولی اینقدر عوامل تصمیم گیری متعدد و گسترده است که نمی توان در رابطه با آنها قطعیتی و یا حتی درصد صحت بالایی را تایید نمود.
در دنیا و اقتصاد پسا کرونا نمی توان به صورت قطعی گفت اقتصاد و آینده برندهای تجاری به کجا خواهد رفت ولی به قطع می توان گفت معادلات اقتصادرفتاری، عادات خرید و سهم سبدهای کالایی ، نظام نقدینگی ، سیستم عرضه و تقاضا، سیستم مدیریت منابع و جایگاه های امن و بازارهای برند ها دستخوش تغییر خواهد شد و همین موضوع سه اصل در کسب و کار را به ما برای توسعه اقتصاد یادآوری خواهد نمود.
الف) هیچکدام از استراتژیهای اقتصادی به صورت دائمی و ابدی جوابگو نخواهد بود و همیشه باید تعریف شرایط و برنامه های استراتژیک را به روز صورت داد و این موضوع نیز به ما یادآوری می شود که چرخه PDCA و بهبود مستمر و استراتژی های زنده افسانه های کتاب های اقتصاد و مدیریت نبوده اند بلکه ابزارهایی هستند که باید دائم مورد استفاده قرار گیرند.
ب)برای حفظ برندها در شرایط مختلف رفتار برندها باید به روز شود و حتی کاربری، بسته بندی و بسیاری از شرایط آن ها تغییر پیدا کند. کسب و کارمان را باید همیشه با سیستم زمانه مورد بررسی قرار دهیم.
پ)تغییرات بنیادی در دنیا می تواند موجب تغییرات کلان در اقتصاد شرکت و بنگاه های اقتصادی شود و به همین دلیل سیستم های پشتیبان ، سرمایه بندی سبدی در گسترش و پلان های جایگزین یکی از کاربردی ترین اصول توسعه پایدار اقتصادی خواهد بود.
نکته دوم نگاه به هزینه های ثابت است، هزینه های ثابت تاچه مقدار قطعی کامل است ودرشرایط مشابه غیر قابل چشم پوشی یا قطع کردن است؟ هزینه های ثابت و سناریو های جایگزین آن برای مدیریت کسب و کار ها بسیاری از صاحبان صنایع را به سمت تمرکز زدایی در تولید قدرت دهی برند و تولید و برندسازی خوشه ای حرکت داده اند و به شرایط تغییر وضعیت چابک تری را برنامه ریزی نموده اند، این نگاه سبک جدید تقسیم به بنگاه های کوچک به جای ابر قدرت های آسیب پذیر را در اقتصادجهانی مطرح نموده است که شواهد نشان می دهد برای اقتصاد آسیب پذیری مانند اقتصاد ایران نیز می تواند گزینه مناسب و جذابی باشد.
