میثم مهرپور- تحلیلگر مسائل اقتصادی- اگر بخواهیم درباره الزام یا عدم الزام افزایش قیمت یک کالا در اقتصاد صحبت کنیم، ابتدا باید تعریفی از یارانه ارائه دهیم. یارانه به بیان ساده به این معناست: دولت کالایی را با قیمت n وارد کشور میکند اما برای حفظ رفاه شهروندان با تامین بخشی از هزینهها، این کالا را با قیمت n-m در اختیار شهروندان قرار میدهد؛ موضوعی که در زمان واردات بنزین یا بسیاری از کالاهای ضروری از جمله دارو و مواد اولیه در ایران یا بسیاری از کشورهای دنیا وجود داشته و دارد. حالا اگر تولید یک کالا در داخل کشور اتفاق بیفتد و بنا به دلایلی این کالا بسیار ارزانتر از قیمتهای جهانی باشد آیا باز هم به این معناست که دولت به آن کالا یارانه داده است؟ پاسخ مثبت است.
بنزین از آن دست کالاهاست؛ در حال حاضر تمام بنزین مصرفی در داخل کشور تولید میشود، این کالا (فارغ از درآمد سرانه و قدرت خرید مردم) با در نظر گرفتن دلار 12 هزار تومانی و بنزین 1000 تومانی به قیمت 8 سنت به فروش میرسد، در حالی که این کالا در کشورهای منطقه قیمتی بیش از 50 سنت دارد. این نکته ضرورت کاهش مصرف بنزین و توجه به صادرات این کالا به عنوان یک منبع درآمدی برای کشور را توجیه میکند. پس شکی در تغییر روش الگوی مصرف بنزین و تغییر در شرایط فعلی نیست. با این حال آنچه قابل نقد بوده و دلیل اصلی نارضایتی مردم از اجرای این طرح است روش دولت برای اجرای آن، ابهامات موجود در کنار عدم شفافیت و صداقت دولتیها با مردم در اجرای این طرح است. نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه در روز افزایش قیمت بنزین گفت دولت موظف شده عینا همه منابع ایجادشده از این طرح را بین خانوارها بازتوزیع کند. بر این اساس خانوارهای یک تا 5 نفره، 55 تا 205 هزار تومان در ماه دریافت میکنند. جملاتی بسیار پرابهام و غیرشفاف که بهرغم گذشت بیش از 2 روز از اجرای طرح هنوز کسی از جزئیات آن خبر ندارد. آیا این پرداختی قرار است به همه شهروندان که مستحق دریافت یارانه هستند به طور مساوی پرداخت شود؟ آیا دریافتی شهروندان عضو نهادهای حمایتی مانند بهزیستی و کمیته امداد با سایر شهروندان یکسان است؟ دولتیها میگویند حداقل دریافتی هر خانوار 55 هزار تومان است. این در حالی است که این عبارت پرابهام موجب شده برخی از مردم گمان کنند حداقل یارانه دریافتی برای هر فرد رقم 55 هزار تومان خواهد بود که نیازمند شفافسازی از سوی دولتمردان در قالب گفتوگو و نه ابلاغ بیانیه است. دلیل پرداخت این مبالغ چند روز بعد از اجرای طرح چیست؟ و دهها سؤال دیگر که در متن زیر به اختصار به برخی از آنها پرداختهام.
- بنا بر اعلام دولت، این پرداختی برای خانوارهای یک نفره 55 هزار تومان، برای خانوارهای 2 نفره 103 هزار تومان (هر نفر51500 تومان)، خانوارهای 3 نفره 138 هزار تومان (هر نفر 46 هزار تومان)، خانوارهای 4 نفره 172 هزار تومان (هر نفر 43 هزار تومان) و خانوارهای 5 نفره 205 هزار تومان (هر نفر 41 هزار تومان) است. بر این اساس خانوارهایی با جمعیت بالای 5 نفر هیچ مبلغی بیشتر از 205 هزار تومان دریافت نکرده و حداکثر دریافتی برای هر خانوار مبلغ 205 هزار تومان خواهد بود. با توجه به این اعداد و بر اساس بعد خانوار در ایران که بر اساس آمار نهادهای رسمی بخش مهمی از جمعیت ایران خانوارهای 3، 4 و 5 نفره هستند، میتوان نتیجه گرفت عمده یارانه پرداختی به هر فرد نه 55 هزار تومان بلکه عددی بین 41 تا 46 هزار تومان است و آنچه تحت عنوان «حداقل میزان یارانه 55 هزار تومان خواهد بود» گزارهای نادرست است. این در حالی است که حتی بهرغم پذیرش این عدد، قدرت خرید رقمی حدود 50 هزار تومان در سال جاری با سال 89 قابل قیاس نیست؛ موضوعی که یکی از دلایل اصلی نگرانیهای مردم محسوب میشود. لطفا دولت از بیان حرفهای کلی و پرابهام اجتناب کرده و پاسخ دهد میزان دقیق منابع حاصل از اجرای این طرح چقدر است و قرار است چقدر از این منابع به مردم بازپرداخت شود.سوال بعدی این است: اجرای این طرح بر اساس کدام مطالعات انجام شده است؟ طبیعتا اجرای چنین طرحی با چنین ابعادی لاجرم نیازمند انجام مطالعاتی است که بیشک بخشی از این مطالعات و ایجاد پیشزمینهها و مقدمات آن باید از سوی معاونتهای تخصصی برخی وزارتخانهها همچون نفت، اقتصاد، رفاه و... انجام شود. اما شواهد حاکی از این موضوع است که علاوه بر مجلسیها حتی بخش قابل توجهی از دولتیها نیز از اجرای این طرح به این شکل و با این کیفیت مطلع نبودهاند. از این رو طبیعتا در مطالعات صورت گرفته برای آغاز اجرای این طرح در 24 آبان نهتنها نقشی نداشتهاند بلکه اساسا مطالعهای نیز در این زمینه شکل نگرفته است.
- حالت دوم این است که دولت بر اساس مطالعات موجود در وزارتخانههای مختلف (اجرای طرحی مشابه در سال 89) اقدام به اجرای این طرح کرده است. اگر چنین است آیا واقعا طی این 9 سال هیچکدام از شرایط، پارامترها، شاخصهای اقتصادی و... در کشور تغییری نداشته و اجرای طرحی با این گستردگی آن هم با اطلاعات و مطالعات 9 سال پیش- آن هم از سوی دولتی که دولت حاضر تمام اقدامات آن را مزخرف میداند- امری عاقلانه است؟ لطفا دولت پاسخ دهد اجرای این طرح بر اساس کدام مطالعات بهروز صورت گرفته است.
- ابهام بعدی این است که اگر دولت قصد دارد طی 7 تا 10 روز آینده پرداختی معیشتی را به حسابهای مردم واریز کند، این سؤال مطرح است که چرا این واریز قبل از اجرای طرح صورت نگرفته است؟ ممکن است برخی بگویند هنوز منابعی از افزایش قیمت بنزین ایجاد نشده که قرار باشد این منابع در میان مردم بازتوزیع شود. در اینجا این سوال مطرح است که مگر طی 7 تا 10 روز آینده این اتفاق خواهد افتاد؟ در واقع پرداخت به حسابهای بانکی طی چند روز آینده از کدام محل تامین خواهد شد و آیا دولت نمیتوانست این کار را فقط چند روز قبلتر انجام دهد تا این همه هزینه به کشور وارد نشده و مردم با بهره بردن از این واریزی در کارتهای بانکیشان اطمینان خاطر بیشتری از این موضوع پیدا میکردند؟ ضمن اینکه تجربه دولت دهم در ایجاد تنخواه برای تامین منابع اولین واریزی نیز در اختیار دولت دوازدهم بود و دولت میتوانست برای تامین منابع اولین پرداختی از بانک مرکزی تنخواه بگیرد و بعد از اصلاح قیمتها و ایجاد منابع، این تنخواه به مرور زمان و مثلا در یک بازه 3 ماهه به بانک مرکزی پرداخت شود؛ کاری که انجام آن کاملا مقدور و عملیاتی بود.
در خاتمه توصیه به دولت و شخص رئیسجمهور این است که هر چه زودتر به طور مستقیم با مردم سخن گفته و با ایجاد شفافیت و ابهامزدایی، شرایط را برای مردم صادقانه توضیح دهد.
منبع: وطن امروز