به گزارش «نود اقتصادی» آمار تجارت خارجی کشور در نه ماه نخست سال جاری نشان می‌دهد که کسری تراز تجاری کشور در این مدت به ۵ میلیارد و ۹۳۰ میلیون دلار رسیده است و ارزش واردات از صادرات غیرنفتی پیشی گرفته است. ارزش کالاهای وارداتی ایران به ازای هر تن، تقریباً چهار برابر ارزش کالاهای صادراتی کشور است و این امر نشان می‌دهد که چرخه صادرات مواد خام، نیمه‌خام یا با ارزش‌افزوده اندک همچنان بر اقتصاد کشور حاکم است.
صادرات غیرنفتی کشور در نه ماهه نخست سال ۹۶، ۳۱ میلیارد و ۶۴۰ میلیون دلار و واردات ۳۷ میلیارد و ۵۷۰ میلیارد دلار بوده است. روند درازمدت حاکم بر اقتصاد ایران این بوده که کشور کالاهای تقریباً خام و با ارزش افزوده اندک را به سایر کشورها صادر می‌کند و در عوض کالاهایی با ارزش بالا را وارد می‌کند. در واقع بخشی از کالاهایی که اقتصاد ما آن را صادر می‌کند، در کشورهای پیشرفته‌تر به محصولاتی با ارزش بیشتر تبدیل می‌شوند و سپس مجدداً وارد بازار کشور می‌شوند.
اقتصاد ایران به این دلیل، حتی زمانی که به دلیل افزایش قیمت کالاها در بازار جهانی، رشد قابل توجهی را تجربه کرده است، نتوانسته میزان بالایی از اشتغال پایدار بر اساس صنایعی که محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا تولید می‌کنند، ایجاد کند. در نه ماه نخست سال جاری نیز این روند ادامه داشته است. از لحاظ وزنی، کل صادرات غیرنفتی ایران ۸۸ هزار تن و کل واردات، ۲۶ هزار تن بوده است و با این حال با کسری تراز تجاری نیز روبرو بوده‌ایم! به بیان دقیق‌تر، ارزش هر تن کالای صادراتی ۳۵۷ دلار و ارزش هر تن کالای وارداتی تقریباً چهار برابر آن، یعنی ۱۴۱۲ دلار، بوده است.
تا زمانی که این چرخه معکوس نشود و ارزش کالاهای صادراتی ایران بر حسب هر تن، افزایش نیابد نمی‌توان انتظار داشت که مشکلات سیستماتیک و ساختاری اقتصاد ایران حل شده و ایران به صف اقتصادهای پیشرفته دنیا وارد شود. در مقایسه با نه ماه نخست سال ۹۵، در سال ۹۶ ارزش واردات کشور بیش از ۱۸ درصد افزایش داشته است و این در حالی که ارزش صادراتی غیرنفتی ۴/۲ درصد کاهش یافته است! نکته مهم دیگر این است که بخش بزرگی از صادرات غیرنفتی کشور را در حال حاضر میعانات گازی تشکیل می‌دهد. میعانات گازی ماده‌ای با ارزش است که در پالایشگاه‌های سایر کشورهای دنیا (مهم‌تر از همه کره جنوبی که بزرگ‌ترین مشتری میعانات گازی ایران است) به محصولات با ارزش‌افزوده بالا تبدیل می‌شود.
در نه ماه نخست سال جاری، بیش از ۵ میلیارد دلار میعانات گازی صادر شده که سهم ۱۶ درصدی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده است. میعانات نفتی در آمارهایی که به صورت غیررسمی توسط وزارت نفت اعلام می‌شود، عملاً در زمره صادرات مواد خام، یعنی نفت خام، قرار می‌گیرد و آمار صادرات آن به آمار صادرات نفت خام اضافه می‌شود! بنابراین، چندان هم نمی‌توان این ماده را جزو صادرات غیرنفتی به حساب آورد. علاوه بر این، ایران قصد دارد تا چند سال آینده با بهره‌برداری از چند پالایشگاه میعانات گازی، صادرات این محصول خامِ باارزش را به صفر برساند و آن را به خوراک پالایشگاه‌های داخلی تبدیل کند.
پس از میعانات گازی، به ترتیب پروپان مایع شده، متانول، روغن‌های سبک و سنگ آهن بیشترین سهم را از صادرات غیرنفتی داشته‌اند که هیچ‌کدام از این موارد کالای مصرفی نهایی محسوب نمی‌شوند و مبتنی بر این مواد، می‌توان صنایع تکمیلی بسیاری با اشتغال بالا ایجاد کرد. گرچه صادرات غیرنفتی ایران بخش بزرگی از نیاز کشور به ارز خارجی را تأمین می‌کند، اما وقتی به ترکیب کالاهای عمده صادراتی نگاه می‌کنیم شاید برای اقتصاد ایران بهتر این باشد که بر صادرات برخی از آن‌ها تعرفه سنگین هم گذاشته شود تا صادرکنندگان آن مجبور شوند که صنایع تکمیلی را در همین ایران تأسیس کرده و بدین ترتیب به رشد و رونق اقتصادی کمک بیشتری کنند. حرکت به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر هم نیازمند حمایت از سرمایه‌گذاری‌های جدید در این حوزه و هم نیازمند نظامی از تعرفه‌گذاری است که به نفع تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر در داخل کشور باشد.
به ترکیب مقاصد صادراتی ایران که نگاه کنیم نیز متوجه می‌شویم که چین و کره جنوبی و سه کشور همسایه، بزرگ‌ترین واردکنندگان محصولات ایرانی هستند. سهم چین از کل محصولات صادرشده توسط ایرانی ۲۰ درصد است و پس از این کشور عراق، امارات متحده عربی، کره جنوبی و افغانستان، بزرگ‌ترین مشتریان ایران هستند. بزرگ‌ترین صادرکننده به ایران نیز چین است که بیش‌از ۲۵ درصد از نیازهای کشور را تأمین می‌کند. تنها یک اروپایی در بین صادرکنندگان عمده به ایران وجود دارد و آن آلمان است که محصولاتش ۵/۵ درصد از کالاهای وارداتی ما را تشکیل می‌دهد.
