سرطان مغز استخوان، بیماری است که در آن سلول‌های خونی غیر طبیعی در مغز استخوان تولید می‌شوند. مغز استخوان بافت اسفنجی درون استخوان‌ها است که مسئول تولید سلول‌های خونی از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها می‌باشد. در سرطان مغز استخوان، این فرآیند تولید مختل شده و سلول‌های سرطانی به جای سلول‌های سالم تولید می‌شوند. این سلول‌های سرطانی قادر به انجام وظایف طبیعی سلول‌های خونی نیستند و در نتیجه منجر به بروز علائم و عوارض مختلفی می‌شوند.
سرطان مغز استخوان، علی‌رغم پیشرفتهای چشمگیر در زمینه تشخیص و درمان، همچنان یک بیماری جدی با عواقب بالقوه مرگبار است. آمار دقیق مرگ و میر ناشی از این بیماری به عوامل متعددی از جمله نوع سرطان، مرحله تشخیص، سن بیمار، وضعیت عمومی بدن و پاسخ به درمان بستگی دارد. متأسفانه، نرخ بقای بیماران مبتلا به سرطان مغز استخوان در مراحل پیشرفته بیماری مانند طول عمر مبتلایان به سرطان ستون فقرات بسیار پایین است. با این حال، باید بدانید که به نسبت انواع بسیاری از تومورهای استخوانی، سرطان ستون فقرات کشنده محسوب می‌شود.
شانس بهبودی و افزایش طول عمر در مبتلایان به این سرطان را با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، به طور قابل توجهی میتوان افزایش داد. عوامل دیگری مانند دسترسی به درمان‌های نوین، مراقبت‌های حمایتی و سبک زندگی سالم نیز می‌توانند بر پیش‌آگهی بیماری تأثیرگذار باشند. برای کسب اطلاعات دقیق‌تر در مورد آمار مرگ و میر مرتبط با سرطان مغز استخوان در مناطق مختلف و گروه‌های سنی خاص، بهتر است به منابع معتبر پزشکی و آماری مراجعه شود.
با نخستین نشانه‌های سرطان مغز استخوان آشنا شوید
علائم اولیه سرطان مغز استخوان بسیار متنوع و گاه مبهم هستند و اغلب با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شوند. خستگی مزمن، عفونت‌های مکرر، درد استخوان، کاهش وزن بدون دلیل و کم‌خونی از جمله شایع‌ترین علائم اولیه این بیماری هستند. همچنین، علائمی مانند تب، تعریق شبانه، بزرگ شدن غدد لنفاوی و کبودی‌های مکرر نیز می‌توانند نشان‌دهنده وجود این بیماری باشند.
با پیشرفت بیماری، علائمی مانند درد شدید استخوان، شکستگی‌های استخوانی، مشکلات تنفسی و اختلالات کلیوی نیز ممکن است بروز کنند. توجه به این نکته ضروری است که این علائم می‌توانند در انواع مختلف سرطان مغز استخوان (مانند مولتیپل میلوما، لوسمی و لنفوم) با شدت و ترکیبات مختلف ظاهر شوند. با ما همراه باشید تا با علائم اولیه این بیماری بیشتر آشنا شوید.
نشانه‌های هشدار دهنده سرطان مغز استخوان
سرطان مغز استخوان، یک اصطلاح کلی است که برای گروهی از بیماری‌ها به کار می‌رود. این بیماری‌ها، به طور کلی، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: لوسمی‌ها و لنفوم‌ها. لوسمی‌ها، سرطان‌هایی هستند که بر سلول‌های خونی در خون و مغز استخوان تاثیر می‌گذارند. این دسته از سرطان‌ها، به سرعت پیشرفت کرده و اغلب نیاز به درمان فوری دارند. لنفوم‌ها، نوعی از سرطان خون هستند که بر سیستم لنفاوی تاثیر می‌گذارند. سیستم لنفاوی، شبکه‌ای از غدد لنفاوی، طحال، تیموس و مغز استخوان است که نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. در لنفوم‌ها، سلول‌های لنفاوی به طور غیر طبیعی تکثیر یافته و به سایر اندام‌ها نیز گسترش می‌یابند.
اختلال در تولید سلول‌های خونی سالم، پیامدهای جدی و متنوعی برای بدن دارد. کمبود گلبول‌های قرمز، منجر به کم‌خونی می‌شود که با علائمی مانند خستگی مفرط، تنگی نفس، رنگ‌پریدگی و ضعف عمومی همراه است. کمبود گلبول‌های سفید، سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و فرد را مستعد ابتلا به عفونت‌های مکرر و شدید می‌کند. کاهش تعداد پلاکت‌ها نیز، منجر به اختلال در انعقاد خون و افزایش خطر خونریزی و کبودی آسان می‌شود. در برخی موارد، سلول‌های سرطانی ممکن است به سایر اندام‌ها مانند کبد، طحال و غدد لنفاوی نیز گسترش یابند و باعث بروز علائم و عوارض متعدد دیگری شوند.
تفاوت در مراحل مختلف سرطان مغز استخوان در جوانان
افرادی که به سرطان مغز استخوان مبتلا می‌شوند، با توجه به اینکه بیماری آن‌ها از چه نوعی است و در چه مرحله‌ای قرار دارد، علائم آن‌ها متفاوت خواهند بود. در واقع نشانه‌های سرطان مغز استخوان به میزان پیشرفت بیماری و تهاجمی عمل کردن آن بستگی دارد.
جالب است بدانید که علائم ساده‌ای مانند بی‌حالی و کم‌خونی نیز می‌توانند نشان از وجود بیماری‌های جدی و خطرناک باشند. علائم مولتیپل میلوما به عنوان یکی از انواع سرطان مغز استخوان که در سلول پلاسما که یک نوع گلبول سفید است ایجاد می‌شود، به شرح زیر هستند.
- درد یا شکستگی‌های استخوان
- خستگی
- افزایش عفونت
- تغییر در تعداد دفعات ادرار
- سرگیجه
- تشنگی
- حالت تهوع یا استفراغ
- کاهش وزن
یکی دیگر از انواع سرطان مغز استخوان لوسمی نام دارد که به سرطان بافت خون‌‌ساز بدن معروف است. این بیماری نیز در گلبول‌های سفید شروع می‌شود. نشانه‌های لوسمی نیز شامل موارد زیر هستند.
- ضعف
- خستگی
- تنگی نفس
- تب
- درد استخوان
- کاهش وزن
- تعریق شبانه
- بزرگ شدن غدد لنفاوی یا طحال
- عفونت‌های مکرر
- چهره رنگ پریده
- کبودی مکرر و بدون دلیل
- خونریزی طولانی از زخم‌های کوچک
- بدن درد
لنفوم با درگیر کردن سیستم لنفاوی، یک نوع دیگر از سرطان مغز استخوان است که خود شامل علائم زیر می‌شود.
- سرفه مزمن
- خارش پوست
- عرق شبانه
- خستگی
- تب
- درد غده لنفاوی بعد از مصرف الکل
- بزرگ شدن غدد لنفاوی
- کاهش اشتها
- شکم درد
- جوش یا غدد پوستی
- احساس پر شدن یا پف کردن از طحال متورم
سرطان خون و مغز استخوان را با یکدیگر اشتباه نگیرید!
سرطان مغز استخوان در واقع به یک سرطان واحد اشاره ندارد و گروهی از سرطان‌ها را دربرمی‌گیرد که نمونه‌ای از آن را میتوان سرطان خون دانست. سرطان خون در واقع با گلبول‌های سفید خون ارتباط دارد، اما سرطان مغز استخوان فراتر است و در جایی قرار می‌گیرد که همه سلول‌های خونی ساخته می‌شوند. سرطان خون یا لوسمی در اصل همان سرطان گلبول‌های سفید است.
علائم پیشرفت سرطان مغز استخوان
در صورت عدم کنترل سرطان مغز استخوان و پیشرفت این بیماری، نشانه‌های جدی آن بروز پیدا می‌کنند. در مرحله پیشرفته این بیماری، درمان سخت‌تر می‌شود، حتی در بعضی از موارد درمان سرطان مغز استخوان بدخیم غیرممکن خواهد بود. با شناخت علت سرطان مغز استخوان میتوان با انجام درمان‌های به موقع، مانع از پیشرفت آن شد.
طول عمر بیماران سرطان مغز استخوان در مراحل پیشرفته به نسبت افراد درگیر در مراحل اولیه، کمتر است. از جمله نشانه‌های پیشرفته سرطان مغز استخوان که باید آن‌ها را جدی بگیرید، میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- کاهش وزن شدید
- خستگی مفرط و غیر قابل توضیح
- سرگیجه، سردرد و تاری دید به علت هیپرویسکوزیته
- درد متناوب استخوان‌ها در دنده‌ها، باسن و پشت
- خونریزی لثه، پریود سنگین، خون دماغ مکرر و عفونت‌های شدید
- تنگی نفس، ضعف و خستگی جسمانی ناشی از کم‌خونی
- یبوست، گیجی، تکرر ادرار، درد معده و تشنگی به علت هیپرکلسمی
- گزگز، بی‌حسی و ضعف پاها
- اختلالات کلیوی
- ضعف شدید استخوان و شکستن راحت آن‌ها
- ایجاد مشکل در کنترل مثانه و روده
سرطان مغز استخوان محدود به سن خاصی نبوده و تمامی افراد در بازه سنی 10 تا 60 سال، ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. در صورت ابتلای یک فرد جوان به سرطان مغز استخوان، همان نشانه‌هایی در بدن وی بروز می‌یابند که در بزرگسالان خود را نشان داده‌اند.
جالب است بدانید اغلب بیماران مبتلا به سرطان استخوان، هیچ علائم خاصی از سرطان در بدن آن‌ها وجود ندارد. بلکه، این افراد تنها به صورت ناگهانی متوجه وجود یک توده در بدن خود می‌شوند.
برای تشخیص سرطان مغز استخوان چه آزمایش‌هایی نیاز هستند؟
آزمایش‌های خون و ادرار، آسپیراسیون مغز استخوان و آزمایش‌های تصویربرداری از جمله راه‌های تشخیص سرطان مغز استخوان محسوب می‌شوند. این آزمایش‌ها تنها به تشخیص محدود نمی‌شوند و پزشک در طول دوره درمان نیز این آزمایش‌ها را به صورت متناوب برای شما تجویز می‌کند. به این صورت پزشک می‌تواند از پروسه روند درمان و میزان پیشرفت بیماری آگاهی یابد و مانع از پیشرفت آن شود.
علائم سرطان مغز استخوان در آزمایش خون
یکی از اولین اقدامات در تشخیص سرطان مغز استخوان، انجام آزمایش خون کامل (CBC) است. این آزمایش، شامل بررسی تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در خون است. کاهش تعداد گلبول‌های قرمز، کاهش تعداد گلبول‌های سفید یا کاهش تعداد پلاکت‌ها، می‌تواند نشانه‌ای از وجود سرطان مغز استخوان باشد. همچنین، آزمایش خون کامل، می‌تواند به تشخیص وجود آنمی، عفونت و سایر عوارض ناشی از سرطان مغز استخوان کمک کند.
در آزمایش خون یا ادرار میتوان پروتئین خاصی را شناسایی کرد. ارتباط خاصی میان این پروتئین با مولتیپل میلوما وجود دارد. آزمایش خون دارای توانایی ارزیابی کارکرد کلیه، سطح الکترولیت یا دیگر سطوح گلبولی است. در طول انجام این آزمایش، شمارش کامل خون انجام می‌گیرد و مشخصات شیمیایی و نشانگرهای تومور نیز مشخص می‌شوند.
در تعداد سلول‌های خونی اشخاص مبتلا به سرطان مغز تغییراتی به وجود می‌آیند. برای نمونه، در اشخاص مبتلا به لوسمی شاهد کاهش سطح گلبول‌های قرمز و پلاکت هستیم. البته، در این شرایط تعداد گلبول‌های سفید افزایش پیدا می‌کند.
آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان
در صورت افزایش تعداد گلبول‌های سفید در آزمایش، پزشک انجام آزمایش بیوپسی را تجویز می‌کند. آسپیراسیون مغز استخوان یکی از روش‌هایی محسوب می‌شود که به منظور نمونه‌برداری از سلول‌های غیرطبیعی یا سرطانی انجام می‌گیرد.
برای انجام آسپیراسیون یک سوزن ویژه به یکی از استخوان‌ها وارد می‌شود و آن را سوراخ می‌کند. در این مرحله پزشک نمونه کوچکی از آن را تهیه خواهد کرد. متخصص با استفاده از میکروسکوپ این نمونه را تحت بررسی قرار می‌دهد و سلول‌های غیرطبیعی یا سرطانی را جستجو می‌کند. آسپیراسیون، شامل برداشتن مقدار کمی از مغز استخوان مایع است. بیوپسی، شامل برداشتن یک قطعه کوچک از بافت مغز استخوان است.
برای انجام این آزمایش، بیمار را بیهوش می‌کنند تا درد و ناراحتی ناشی از آن به حداقل برسد. رشد غیرطبیعی سلول‌ها در نمونه تهیه شده می‌تواند از علائم مهم سرطان مغز استخوان در آسپیراسیون مغز استخوان باشد.
آزمایش‌های تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری نیز شامل اشعه اکس، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI) و اسکن برش‌نگاری با گسیل پوزیترون (PET) هستند. این آزمایش‌ها کمک می‌کنند تا استخوان‌های غیرطبیعی آسیب دیده پیدا شوند. دیده شدن توده در این ناحیه می‌تواند از جمله علائم سرطان مغز استخوان در رادیوگرافی باشد.
بررسی سیتوژنتیک و ژنتیک مولکولی
بررسی سیتوژنتیک و ژنتیک مولکولی، روش‌های پیشرفتهای هستند که برای تشخیص و طبقه‌بندی انواع مختلف سرطان مغز استخوان استفاده می‌شوند. در این روش‌ها، کروموزوم‌های سلول‌های سرطانی مورد بررسی قرار می‌گیرند تا تغییرات ژنتیکی و کروموزومی شناسایی شوند. این اطلاعات، به پزشک کمک می‌کند تا نوع سرطان مغز استخوان را دقیق‌تر تشخیص دهد و بهترین روش درمان را برای بیمار انتخاب کند.
راه‌های پیشگیری از سرطان مغز استخوان
به علت مشخص نبودن منشا دقیق سرطان مغز استخوان، امکان ارائه یک دستورالعمل دقیق برای پیشگیری از آن وجود ندارد، اما با این وجود با رعایت یک‌سری نکات بهداشتی و سلامتی می‌توانید از بروز این بیماری پیشگیری کنید. از جمله این نکات میتوان موارد زیر را نام برد.
- برنامه‌ای منظم برای ورزش خود در نظر بگیرید. شما می‌توانید حتی با چند دقیقه پیاده‌روی یا دویدن نیز سلامتی خود را تضمین کنید.
- اصلاح رژیم غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است و شما تا جای ممکن باید از غذاهای سالم و طبیعی استفاده کنید.
- سرطان مغز استخوان در لیست سرطان‌های ژنتیکی یا ارثی جای دارد. از این‌رو، در صورتی که خانواده یا اقوام شما دارای سابقه ابتلا به این بیماری هستند، مراجعه به یک مرکز تخصصی مشاوره ژنتیک سرطان برای بررسی وضعیت شما ضرورت دارد.
- قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی و تشعشعات، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان مغز استخوان را افزایش دهد. بنابراین، اجتناب از تماس با این مواد، می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند. برخی از مواد شیمیایی که ممکن است خطر ابتلا به سرطان مغز استخوان را افزایش دهند، عبارتند از: بنزن، ترکیبات آروماتیک پلی‌سیکلیک، برخی آفت‌کش‌ها و برخی مواد شیمیایی صنعتی. همچنین، قرار گرفتن در معرض تشعشعات مانند اشعه ایکس و اشعه گاما، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان مغز استخوان را افزایش دهد.
