به گزارش «نسیم»،به نقل از مرکز آمار ایران، بررسی نحوه نگرش جوانان در آستانه‌ی ازدواج و زنان همسردار 15-49 ساله نسبت به فرزندآوری و شناخت عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی موثر بر آن منتشر شد.
باروری یکی از مهمترین مولفه‌های تحولات جمعیتی در هر کشور است. از این رو سیاست‌های جمعیتی در دنیا و کشورهای مختلف عمدتاً حول محور کاهش یا افزایش باروری اعمال می‌شود. از طرفی شاید مهمترین تغییر جمعیت‌شناختی در طول سه دهه گذشته کاهش چشمگیر باروری در تمام مناطق دنیا بوده است.
به موازات تحولات جمعیت‌شناختی در دنیا، ایران نیز تغییر جمعیتی گسترده‌ای را تجربه کرده است. طی سه دهه گذشته باروری به طور چشمگیری کاهش پیدا کرد و با وجود نوسانات باروری، داده‌ها نشانگر کاهش باروری از سال 1365 به بعد است.
تجربه‌گذار باروری در ایران بیانگر آن است که هر چند اتخاذ سیاست‌ها و اعمال برنامه‌های تنظیم خانواده عامل موثری در سرعت کاهش باروری بوده است اما رفتارهای باروری مردم تحت تاثیر عوامل، شرایط و زمینه‌های دیگری شکل گرفته است که در تحلیل روندهای همواره باید به آن توجه نمود.
با بررسی دقیق نحوه نگرش جوانان در آستانه‌ی ازدواج (که والدین آینده جامعه خواهند بود) و زنان واقع در سنین باروری، نسبت به فرزندآوری و شناخت متغیرهای اجتماعی؛ اقتصادی و فرهنگی موثر بر این نوع نگرش‌ها می‌توان به برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشور برای تدوین سیاست‌های هوشمند افزایش باروری کمک نمود.
هدف اصلی این تحقیق سنجش نگرش جوانان در آستانه‌ی ازدواج و زنان همسردار واقع در سنین باروری (15-49 ساله) نسبت به تعداد مطلوب فرزندان و شناخت عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی موثر بر آن است.
جامعه آماری در این مطالعه شامل دو گروه جوانان در آستانه‌ی ازدواج که برای آموزش‌های قبل از ازدواج به مراکز آموزش ازدواج وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مراجعه می‌نمایند و زنان همسردار 15-49 ساله که برای انجام معاینات پزشکی و یا واکسیناسیون فرزندانشان به مراکز بهداشتی درمانی عمومی واقع در نقاط شهری و روستایی کشور مراجعه می‌نمایند، است.
اندازه نمونه برای دختران و پسران در آستانه‌ی ازدواج معادل 12400 نفر و برای زنان همسردار 15-49 ساله 6200 نفر در نظر گرفته شده است.
در ادامه خلاصه‌ای از یافته‌های توصیفی و تحلیلی تحقیق به تفکیک هر یک از دو گروه، هدف مورد بررسی ارائه می‌شود.
جوانان در آستانه ازدواج
تعداد فرزندان دلخواه
میانگین تعداد فرزندان دلخواه مردان و زنان جوان در آستانه‌ی ازدواج به ترتیب برابر 2.4 و 2.2 بوده است به گونه‌ای که بین نظرهای مردان و زنان در مورد تعداد فرزند 2% تفاوت وجود دارد. همان گونه که در شکل 1 ملاحظه می‌شود، بیشتر جوانان در آستانه‌ی ازدواج ( 60.2 درصد) علاقه مند به داشتن 2 فرزند هستند، 14 درصد طالب 1 فزند و نزدیک 1 درصد علاقه‌ای به داشتن فرزند ندارند.
همچنین میانگین تعداد فرزندان دلخواه جوانان در آستانه‌ی ازدواج ساکن نقاط نقاط شهری و یا نقاط روستایی به ترتیب برابر با 2.2 و 2.5 فرزند بوده استو. شایان ذکر است که، 14.6 درصد جوانان در آستانه‌ی ازدواج ساکن نقاط شهری و 9.8 درصد از جوانان نقاط روستایی طالب یک فرزند بوده‌اند.
فاصله‌ی بین ازدواج تا تولد اولین فرزند
متوسط فاصله مطلوب ازدواج تا تولد فرزند اول، از نظر جوانان در آستانه ازدواج 2.6 سال بوده است و تفاوتی بین نظر مردان و زنان در این مورد وجود نداشته است، حدود 25 درصد از پاسخگویان، فاصله‌ی مناسب بین ازدواج تا تولد فرزند اول را بیش از 5 سال اعلام کرده‌اند که با توجه به بالا رفتن سن ازدواج و به تعویق افتادن ازدواج، این موضوع قابل تأمل است.
فاصله سنی مطلوب بین فرزندان
متوسط فاصله سنی مناسب بین فرزندان به ترتیب برابر 3.9 و 4.3 سال از سوی مردان و زنان در آستانه‌ی ازدواج اعلام شده است. چنان که ملاحظه می‌شود زنان در مقایسه با مردان معتقد به فاصله سنی بیشتر بین فرزندان هستند. با وجود این که حدود 46 درصد پاسخگویان فاصله سنی مطلوب بین فرزندان را 3-5 سال می‌دانند، حدود 30 درصد نیز فاصله‌ی بیش از 5 سال را مطلوب می‌دانند.
سن مناسب ازدواج برای پسرها و دخترها
میانگین سن مناسب ازدواج برای پسرها برابر با 25.7 و برای دختران 21.3 سال بوده است. حدود 18 درصد پاسخگویان سن مناسب ازدواج برای پسران را 30-39 ساله اعلام کرده‌اند و حدود 23 درصد پاسخگویان سن مناسب ازدواج برای دختران را 25 سال و بیشتر اعلام کرده‌اند. زنان پاسخگو در مقایسه با مردان سن مناسب ازدواج پسرها و دخترها را کمی بیشتر بیان کرده‌اند.
همچنین 19.2 درصد پاسخگویان ساکن نقاط شهری و 6.8 درصد از پاسخگویان ساکن نقاط روستایی سن مناسب ازدواج برای پسران را 30-39 سال اعلام کرده‌اند، که نشان دهنده تفاوت دیدگاه پاسخگویان نقاط شهری و روستایی نسبت به این مسئله است. علاوه بر این سن مناسب ازدواج برای دختران از سوی 24.5 درصد از جوانان پاسخگوی ساکن نقاط شهری و 8.6 درصد از جوانان نقاط روستایی 25 سال و بیشتر بیان شده است.
نگرش پاسخگویان نسبت به معیارهای مختلف فرزندآوری
حدود 75 درصد از پاسخگویان به پدر و یا مادر شدن در حد خیلی زیاد و یا زیاد علاقه دارند و حدود 25 درصد علاقه‌ی زیادی ندارند.
با نگرش‌سنجی از جوانان در آستانه ازدواج نسبت به ابعاد مختلف اجتماعی؛ اقتصادی و فرهنگی فرزندآوری مشاهد شد که:
31.1 درصد جوانان در آستانه‌ی ازدواج اعتقاد دارند اگر بیش از 2 فرزند بیاورند مردم آنها را سرزنش می‌کنند.
18.7 درصد جوانان پیشرفت تحصیلی و شغلی خانم‌ها را مهمتر از بچه‌دار شدن می‌دانند.
14.1 درصد جوانان موافق هستند که آدم پولش را برای چیزهای که دوست دارد خرج کند بهتر از این است که خرج بچه بکند.
29.4 درصد جوانان اعتقاد دارند بچه‌دار شدند سخت است و راحتی را از آدم می‌گیرد.
33.2 درصد جوانان بی‌اعتمادی به همسرشان را عامل دیرتر بچه‌دار شدن می‌دانند.
85 درصد جوانان بچه‌دار شدن را باعث تقویت مسئولیت‌پذیری می‌دانند.
77.7 درصد جوانان بچه را نعمت می‌دانند.
80.2 درصد جوانان وجود فرزند در خانواده را عامل استحکام کانون خانواده می‌دانند.
77.4 درصد جوانان زندگی بدون بچه را سرد و بی‌روح می‌دانند.
71.9 درصد جوانان احساس خوشبختی خانواده‌های صاحب فرزند را نسبت به خانوارهای بدون فرزند بیشتر می‌دانند.
64.9 درصد جوانان فرزندان را کمک یار والدین در سالمندی می‌دانند.
58.3 درصد جوانان حمایت دولت از خانواده‌ها، مخصوصاً خانم‌های شاغل را باعث افزایش فرزندآوری می‌دانند.
52.9 درصد جوانان هزینه‌های بالای پرورش فرزند را مانع بچه‌دار شدن می‌دانند.
48.5 درصد جوانان نگرانی از آینده را سبب عدم تمایل به داشتن فرزند می‌دانند.
زنان همسردار 15-49 ساله
تعداد فرزند دلخواه
برای آگاهی از نگرش زنان پاسخگو نسبت به تعداد فرزندان دلخواه؛ در ابتدا تعداد فرزندان فعلی آنها مورد پرسش قرار گرفت. نتایج نشان داد میانگین تعداد فرزندان موجود پاسخگویان برابر 1.7 فرزند بوده است.
طی سوالی از پاسخگویان پرسیده شد که به غیر از فرزندان فعلی دلتان می‌خواهد چند فرزند دیگر داشته باشید. 34.6 درصد تمایل به داشتن فرزند دیگری نداشتند؛ 56.5 درصد طالب یک فرزند دیگر؛ 7.8 درصد 2 و 1.1 درصد نیز 3 فرزند دیگر می‌خواستند. متوسط فرزندان دلخواه پاسخگویان (فرزندان فعلی و مورد تقاضا) برابر 2.8 است و بیش‌ترین درصدها به 2 و 3 فرزند (به ترتیب 42.7 و 28.2 درصد) اختصاص دارد. زنان پاسخگوی ساکن نقاط شهری به طور متوسط طالب 2.7 فرزند بوده و زنان ساکن نقاط روستایی به طور متوسط خواهان 3 فرزند بوده‌اند.
فاصله‌ی سنی مناسب بین فرزندان
میانگین فاصله‌ی سنی پیشنهادی بین فرزندان 4.4 سال بیان شده است. همچنین حدود 39.6 درصد از پاسخگویان، متوسط فاصله سنی مناسب بین فرزندان را بیش از 5 سال اعلام کرده‌اند.
سن مناسب ازدواج پسران و دختران
میانگین سن مناسب ازدواج پیشنهادی از سوی پاسخگویان برای پسران و دختران به ترتیب 26 سال و 21.4 سال بیان شده است. حدود 19.3 درصد از پاسخگویان سن مناسب ازدواج برای پسرها را 30ـ39 سال و حدود 23 درصد از پاسخگویان سن مناسب ازدواج برای دخترها را 25ـ34 سال اعلام کرده‌اند.
نگرش پاسخگویان نسبت به معیارهای مختلف فرزندآوری
اکثریت پاسخگویان (حدود 87 درصد) علاقه زیادی به اینکه مادر شده‌اند داشته‌اند و در مقابل حدود 13 درصد پاسخگویان علاقه‌ی متوسط و کمی به اینکه مادر شده‌اند داشته‌اند.
مقایسه‌ی نتایج دو گروه هدف
میانگین تعداد فرزندان دلخواه برای زنان همسردار 15ـ49 ساله پاسخگو برابر 2.8 فرزند بوده است، در صورتی که این رقم در بین زنان در آستانه‌ی ازدواج برابر با 2.3 فرزند بوده است. بنابراین، می‌توان گفت که تعداد فرزندان مطلوب در بین زنان رو به کاهش است، البته باید متذکر شد که ممکن است پس از ازدواج و بچه‌دار شدن نگرش زنان در آستانه‌ی ازدواج نسبت به تعداد فرزندان مطلوب تغییر کند.
تعداد فرزند پسر و دختر مطلوب از سوی زنان همسردار 15ـ49 ساله برابر با 1.5 و 1.3 فرزند بوده و برای زنان در آستانه‌ی ازدواج برابر با 1.2 و 1.1 فرزند بوده است. در اینجا ملاحظه می‌شود که همراه با کاهش تعداد فرزندان مطلوب زنان، نگرش ترجیح جنسیتی آنها نیز رو به کاهش است.
نتایج نشان می‌دهد که بین رفتار فرزندآوری جوانان و زنان 15ـ49 ساله و تحصیلات آنها رابطه‌ی معکوس وجود دارد، به گونه‌ای که با افزایش میزان سواد و تحصیلات پاسخگویان به جز افراد با تحصیلات دکتری و تحصیلات حوزوی، از تعداد فرزندان دلخواه آنها کاسته می‌شود.
بین رفتار فرزندآوری جوانان و زنان 15ـ49 ساله و وضعیت اقتصادی آنها رابطه‌ی معکوس وجود دارد به گونه‌ای که افراد دارای پایگاه اقتصادی بالا، متقاضی فرزند کمتری بوده و در عوض افراد با پایگاه اقتصادی پایین متقاضی فرزند بیشتری هستند.
بین رفتار فرزندآوری جوانان و زنان 15ـ49 ساله و سن ازدواج آنها رابطه‌ی معکوس وجود دارد، به گونه‌ای که در جوانان با افزایش سن ازدواج، تعداد فرزندان دلخواه آنها کمتر می‌شود و میانگین تعداد فرزندان مورد تقاضای زنان 15ـ49 ساله در بین افرادی که در سنین 25 تا 39 سالگی ازدواج کرده‌اند کمتر از کسانی است که در سنین پایین و یا خیلی بالا ازدواج کرده‌اند.
نتیجه‌گیری
با توجه به این یافته‌ها می‌توان گفت:
نگرانی‌های جوانان در مورد هزینه‌های بالای پرورش فرزندان قابل توجه است و باید از دیدگاه برنامه‌ریزان مورد توجه خاصی قرار گیرد.
افراد دارای پایگاه اقتصادی بالاتر، تمایل کمتری به فرزندآوری دارند. بنابراین برای افزایش نرخ باروری، در کنار راهکارهای اقتصادی باید وزن کافی را برای راهکارهای فرهنگی و اجتماعی درنظر گرفت.
میل به فرزندآوری در بین بیشتر جوانان در آستانه‌ی ازدواج وجود دارد. بنابراین، با اتخاذ سیاست‌های کاهش سن ازدواج می‌توان به نرخ‌های باروری بالاتر دست یافت.
اگرچه متوسط تعداد فرزندان مطلوب برای جوانان در آستانه‌ی ازدواج بالاتر از 2.1 تسن؛ ولی باید توجه داشت در عمل تحت‌تأثیر عوامل مختلفی مانند طلاق یا ناباروری، تعداد فرزندانی که به ازای هر زن به دنیا خواهد آمد به مراتب کمتر از این عدد خواهد بود.
14 درصد از جوانان در آستانه‌ی ازدواج داشتن فقط یک فرزند را ترجیح می‌دهند که این موضوع باید از دیدگاه برنامه‌ریزان و محققان مورد توجه خاص قرار گیرد.
