گروه اقتصادی خبرگزاری «نسیم» - دکتر بیژن عبدی اقتصاددان برجسته کشور و استاد دانشگاه به بهانه انتشار گزارش 10 ماه تجارت خارجی کشور یادداشتی را در اختیار نسیم قرار داده است که به شرح زیر است:
انتشار گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران در خصوص آمار واردات و صادرات نکات تامل برانگیزی دارد. این گزارش افزایش واردات برخی کالاهای اساسی مانند گندم و برنج را نشان می دهد که وقتی آن را در کنار کاهش تولید گندم و برنج داخلی قرار می دهیم، نگران کننده است. بحث اصلی که در دولت های گذشته وجود داشت و در دولت های یازدهم هم دنبال می شود، بحث برنامه ریزی برای واردات کالاهای استراتژیک است. دولت باید برای واردات گندم، برنج، دانه های روغنی، علوفه دام و دام در بخش های کشاورزی و صنعت برنامه ریزی مناسبی را اعمال کند. اگر واردات گندم روی برنامه ریزی درستی انجام شود، مشکلی وجود ندارد. اما دولتمردان این سوال را پاسخ دهند که آیا واقعا ما روی برنامه‌ریزی، گندم وارد می کنیم؟ پول هایی که قرار بود طبق توافق ژنو آزاد شود باید صرف همین مصارف می شد؟ یعنی یا نفت در برابر غذا یا دارو.
حالا که مبادله کالاهای استراتژیک را آزاد نکردند، چگونه می توان به غربی ها اعتماد کرد؟ قرار بود قطعات هواپیما در اختیار ایران قرار دهند، اما عملا هواپیماهایی که انتخاب کردند اینقدر کهنه و قدیمی بود که به درد ما نمی خورد! در واقع غربی ها رفتند به سمت این که تحریم را نشکنند. در حوزه خودرو هم پیشرفتی نکردیم؛ فقط در بحث مونتاژ که قبلا قالب آن را به ما فروخته بودند مثل پژو، قصد دارند با ما قرارداد امضا کنند.
با این تفاسیر باید نسبت به کالاهایی که وارد می شود حساس باشیم. . بحث اصلی این است که کالاهایی که وارد می شوند بر اساس نیاز ما و طبق برنامه، راه ورود به کشور را در پیش می گیرند یا خیر؟ منطق واردات گندم با توجه به نیاز داخل غلط نیست اما باید نسبت به حجم واردات آن دقت شود و در شرایطی که درآمدهای نفتی ما کاهش یافته است تدبیری در این خصوص اندیشیده شود.
به گزارش نسیم، درست است که در بخش کشاورزی ضعیف شده ایم اما آیا همه این ضعف ناشی از خشکسالی و کمبود بارش است؟ براساس برنامه اقتصاد مقاومتی، دولت موظف است که به کشاورزان آموزش دهد تا به سمت کشت های کم آب بروند و با سیاست های حمایتی مناسب کشت کالاهای استراتژیک و هزینه بر را رونق بخشد. دولت چقدر برای این مسئله برنامه ریزی کرده است؟ تقویت خاک، اصلاح بذر و آموزش شیوه های آبیاری چه جایگاهی در برنامه های بخش کشاورزی دولت داشته است؟ در حال حاضر ساخت بسیاری از سدها که طرح های تکمیلی آبرسانی داشته اند، نیمه کاره مانده است. دولت اگر به دنبال اقتصاد مقاومتی است باید به این سمت حرکت کند. اقتصاد مقاومتی در اعداد و ارقام بودجه نیست در همین مسائل به ظاهر جزئی خلاصه می شود.
بخش دیگری از گزارش مبادلات تجاری ما حاکی از سهم بالای کشورهایی نظیر چین و امارات متحده عربی در حوزه تجارت خارجی ما است. در شرایط تحریم ناچاریم که به سمت مبادلات پایاپای و دوجانبه و پایه های پولی مشترک برویم. در مقابل فروش نفت چند کشور آسیایی مشتری ما هستند و درآمدهای نفتی ما هم در همین کشورها ذخیره می شود. برخی از این پایه های پولی براساس دلار است، که باز هم دولت سیاستی نداشت که پایه های پولی دلار را تغییر بدهیم.
اگر با کشورهایی که نفت ما را می خرند طوری قرار داد می بستیم، که وظیفه مبادله پول با خودشان باشد، در این یکی دو سال حداقل از شر این تحریم ها خلاص می شدیم. ظاهرا دولت در این زمینه یا خیلی جدی نیست یا عدم اتکا به دلار را قبول ندارد.
حتی اگر به این سمت هم رفته بودیم، مجبور بودیم، به تناسب، بخشی از کالاهای مورد نیازمان را از چین وارد کنیم. چون که مشتری بزرگ ما چین است. اروپا خیلی چیزها را به ما نمی دهد و بنا دارد تحریم تداوم داشته باشند. چاره ای نداریم جز این که برویم سراغ کشورهایی که به نوعی تحریم را دور زده باشیم. روسیه یا چین یا کره و یا هر کشوری که نفت ما را می خرد. در این صورت باید سراغ کالاهای مرغوب برویم. اینجا به سیاست های دولت بر می گردد نکته اصلی این است که ما چه کالاهایی را باید وارد کنیم؟
بالاخره قرار است به ازای نفتی که فروختیم و پولی که ذخیره داریم یک سری کالای چینی بیاوریم. اما باید به این نکته توجه کرد که این ما هستیم که میتوانیم در واردات، کیفیت کالاها را شرط بگذاریم، استاندارد تعریف کنیم و نیاز کشور را درست تعریف کنیم. نباید به سراغ کالاهای بی کیفیت و کالای مصرفی نرویم. کالاها که بی کیفیت باشند خودمان ضرر می کنیم. نوع واردات اگر برنامه ای منطقی داشته باشد خوب است. نه فقط چین بلکه روسیه یا کره هم می توانند کشورهای مورد نظر ما برای واردات باشند. به هرحال برای دور زدن تحریم ها که باید به دنبال کشورهای جایگزین با پایه های پولی مشترک برای مبادلات پایاپای باشیم. همان کاری که روسیه در حال حاضر با چهل پنجاه کشور انجام می دهد. به هرحال تکنولوژی هایی که روسیه و چین دارند، نیازهای ما را در صنایع داخلی و صادراتی ما برآورده می کند.
دولت در بحث شعار به سمت عدم وابستگی به نفت حرکت می کند اما عمل راه دیگری را می رود. این اقتصاد مقاومتی و برنامه محوری که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره دارد، در همین خصوص است.
