علی صالح‌نیا مدیر اندیشکده آرمان در گفتگو با «نود اقتصادی»: اقتصاد دانش بنیان یکی از پرکاربردترین کلید واژه هایی است که در سال های اخیر مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است. در بند دوم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری نیز «پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه» به عنوان یکی از اهداف اقتصاد مقاومتی مطرح شده و مورد تاکید قرار گرفته است.
اولین نکته ای که در تبیین این شعار باید مورد توجه قرار گیرد، تعریف تولید دانش بنیان است. به طور کلی زمانی یک محصول دانش بنیان نامیده می شود که ارزش افزوده اصلی آن مربوط به دانشی باشد که در تولید آن محصول استفاده شده است به طوری که فناوری و دانش محوری ترین حلقه تولید این محصولات باشد. همچنین دارا بودن ویژگی هایی همچون بدیع بودن محصول تولید شده، وجود خلاقیت در تولید و عدم قطعیت بالا در تولید نمونه اولیه از جمله ویژگی هایی است که می توان برای تولید دانش بنیان برشمرد.
پس از تاکید مقام معظم رهبری بر لزوم حرکت اقتصادی کشور به سوی اقتصاد دانش بنیان در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی و با هدایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در طول ده سال گذشته بیش از 6000 شرکت دانش بنیان تاسیس شده است که شاید بتوان گفت از معدود بخش هایی از اقتصاد کشور است که در طول دهه گذشته رشد قابل توجهی تجربه کرده است اما باید توجه داشت که اقتصاد دانش بنیان تنها مربوط به شرکت های دانش بنیان نیست بلکه همه شرکت ها باید به این مهم توجه داشته باشند و یکی از اصلی ترین بخش های سرمایه گذاری شرکت ها، توجه به تحقیق و توسعه محصولات شان است.
البته با توجه به هزینه های بسیار بالای تحقیق و توسعه محصولات، لازم است همکاری جدی بین زنجیره های مختلف اقتصادی صورت پذیرد و تولیدکنندگان با همکاری و سرمایه گذاری مشترک در پروژه های تحقیق و توسعه علاوه بر دانش بنیان کردن تولیدات خود، توان رقابت با رقبای جهانی خود را پیدا کنند. به عنوان مثال در صنعت لوازم خانگی کشور های پیشرو معمولا با یک یا نهایتا دو برند تجاری وارد بازارهای جهانی می شوند اما ما در ایران ده ها شرکت و برند فعال در حوزه لوازم خانگی داریم که طبیعی است هر کدام به تنهایی از پس هزینه برای تحقیق و توسعه در صنعت خود بر نمی آیند و امکان تولید محصولات دانش بنیان و رقابتی وجود ندارد.
از سوی دیگر، شعار امسال بخش دومی نیز دارد که اشتغال آفرینی است. اشتغال آفرینی در کنار دانش بنیان بودن نشان دهنده لزوم توجه به نیروی انسانی دانشی است که در این زمینه دو مساله مهم قابل توجه است. اولین نکته لزوم مدیریت جامعه نخبگان کشور در مسیر تولید است که نیازمند تنظیم گری جدی دولت در این زمینه است چراکه طبق آمار تعداد بسیار زیادی از فارغ التحصیلان دانشگاه های معتبر و نخبگان کشور پس از پایان تحصیل به جای ورود به عرصه تولید و کارآفرینی و ایجاد ثروت برای خود و کشور و یا استخدام در شرکت های بزرگ کشور برای به کارگیری در بخش تحقیق و توسعه، به دنبال ترک کشور هستند.
انتخاب شعار تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین از جنبه دیگری نیز بسیار هوشمندانه است چراکه با توجه به صحبت های وزیر امور خارجه مبنی بر احتمال نهایی شدن توافق هسته ای و امکان به وقوع پیوستن آن در اوایل سال جاری، دولت باید از اشتباهات دولت یازدهم پس از وقوع برجام عبرت گرفته و به جای گشوده شدن در های کشور برای کالاهای خارجی نسبت به حمایت از شرکت های دانش بنیان داخلی و همچنین همکاری برای انتقال دانش از کشور های دیگر اقدام و برنامه ریزی نماید.
