به گزارش «نسیم آنلاین» خراسان نوشت: اگرچه مذاکرات ایران و  1+5 دستاوردهای فراوانی در زمینه مسائل هسته ای از جمله به رسمیت شناختن فعالیت های ایران داشت، اما بدون شک بزرگترین دستاورد ایران در اقتصاد، به موضوع رفع تحریم ها و از جمله مهمترین آن ها یعنی اتصال بانک های ایرانی به شبکه جهانی بانکداری مربوط می شود. موضوعی که در دوران تحریم بیشترین ضربه را به اقتصاد کشور وارد کرد و به اولین خواسته اقتصادی تیم مذاکره کننده در مذاکرات هسته ای بدل گشت. اما حالا و بعد از برداشته شدن بخش عمده ای از تحریم ها در روز اجرا، شنیده می شود که هنوز نظام بانکی ایران از ایجاد ارتباطات موثر با بانک های مطرح اروپایی ناتوان است. این مساله نگرانی مهم  اقتصاد ایران، در روزهای پسا برجام است و گفته می شود ریشه آن تحریم مبادلات دلاری ایران است. اما ماجرا از چه قرار است؟

دو دلیل برای عدم ارتباط بانک های بزرگ اروپایی و ایران

در روزهایی که تیم مذاکره کننده از لوزان به وین سفر می کرد تا  طرف مقابل خود را برای برداشته شدن تحریم ها قانع کند، در داخل همه مشکلات بانکی کشور در مساله سوئیفت خلاصه شده بود. کارشناسان داخلی جملگی تاکید می کردند که اگر سوئیفت برقرار شود، بانک های ایرانی قادر خواهند بود تا پیام های خود را ارسال کنند و خیلی ساده ایران را به چرخه بانکداری جهان متصل کنند. اما اکنون که بیش از چند ماه از این توافق می گذرد، بانک های ایرانی هنوز نتوانسته اند با بانک های مطرح اروپایی که طرف قرارداد ایران هستند، رابطه موثری برقرار کند. اتفاقی که عملا دستاورد ایران در رفع تحریم سوئیفت را زیر سوال می برد. دو دلیل عمده برای این اتفاق مطرح می گردد: دلیل اول ادامه تحریم دلاری ایران از طرف آمریکا است و دلیل دوم ترس بانک های اروپایی از ایجاد رابطه با ایران است. در این باره زیاد سخن گفته شده است اما تحریم دلار چیست؟

سواالات مهم در زمینه تحریم دلار

درحالی که در دوران مذاکرات هسته ای هیچ صحبتی از تحریم مبادلات دلار نبود، این روزها در این مورد زیاد می شنویم. منتقدان معتقدند در صورتی که این تحریم لغو نشود، رفع تحریم های بانکی ایران بدون فایده خواهد بود. اما در این میان چند سوال مهم وجود دارد: اول اینکه تحریم مبادلات دلاری چیست؟ از چه زمانی وضع شده است؟ دلیل اصلی وضع این تحریم چه بوده است؟ و چرا این تحریم در میان تحریم های لغو شده قرار ندارد؟

ریشه تحریم دلار؛ موضوعات غیرهسته ای است

سال 1987 میلادی(1366 شمسی)  دولت وقت آمریکا دستورات اجرایی متعددی در مورد مقررات مبادلات با ایران منتشر نمود که در آن مبادلات طرف های آمریکایی را با ایران محدود می کرد. این محدودیت ها به دلیل شعارهای انقلاب اسلامی وضع شد و مبنای آن ها مبارزه با تروریسم ذکر شده است. دولت آمریکا در این مقررات واردات کالا و خدمات از مقصد ایران را ممنوع اعلام کرد. اما کمی بعدتر و در سال 1995میلادی (1374شمسی) محدودیت های تجاری و مالی بیشتری بر ایران وضع کردند. در این تحریم ها هم چنان ادعاهای حمایت مالی از تروریسم دلیل اصلی وضع تحریم ها عنوان شده است. با این حال، این تحریم برای بانک و موسسات مالی آمریکایی یک استثنا داشت که آن را با نام انتقال U-Turn می شناسند.

انتقال U-Turn چیست؟

منظور از انتقال U-Turn این است که اگرچه بانک های ایرانی نمی توانند به صورت مستقیم با بانک های آمریکایی رابطه برقرار کنند اما به صورت غیرمستقیم این امکان وجود داشت. به این ترتیب بانک های ایرانی می توانستند به صورت مستقیم و غیرمستقیم از منافع ارتباط با بانک های آمریکایی استفاده کنند با این شرط یک بانک واسط این عملیات را انجام دهد. برای مثال، ایران نفت خود را به مشتریان غیرآمریکایی خود می فروخت و مشتریان مبالغ خود را به دلار در یک بانک غیرآمریکایی قرار می دادند  و عملیات تسویه صورت می گرفت تا بانک ایرانی بتواند از دلارهای حاصل از درآمد نفت بهره مند شود. به این ترتیب تحریم های مالی آمریکا تاثیر به سزایی بر مبادلات مالی ایران نمی گذاشت.
لغو استثنای تحریم دلار، ماهیتی هسته ای دارد
اما در سال 2008 اصلاحیه ای بر این مقررات وارد شد که بنا برآن، این استثنا لغو گردید. به این ترتیب که عملیات U-Turn ناممکن گذشت. این اصلاحیه که در 10 نوامبر 2008 از طرف دولت آمریکا ابلاغ شد، امکان مبادلات دلاری برای ایران را کاملا محدود کرد و ایران دیگر نمی توانست از مبادلات دلاری بهره مند شود. به این دلیل، دولت وقت ایران به سراغ مبادلات با یورو و یوان و سایر ارزها رفت. اگرچه اصل این مقررات مبتنی بر ادعای تروریسم است اما برداشته شدن این استثنا دلیلی دیگر دارد. آن طور که در پیشینه این قانون در سال 2008 آمده است، برداشته شدن این استثنا به دلیل  مصوبه 1803 شورای امنیت سازمان ملل متحد است که از همه کشورها خواسته است تا از فعالیت های بانکی و مالی خود برای ترویج فعالیت های حساس هسته ای ایران خودداری نمایند. بنابراین، اگرچه اصل این قانون با هدف کذایی مبارزه با تروریسم علیه ایران وضع شده است اما لغو این استثنا ماهیتی هسته ای دارد.

توضیحات عراقچی در مورد عدم لغو تحریم دلار

حال این سوال مطرح می شود که اگر برداشته شدن این استثنا ماهیتی هسته ای دارد، چرا در فهرست تحریم های برداشته شده وجود ندارد؟ برای پاسخ به این سوال، می‌توان به صحبت های عباس عراقچی مراجعه کرد که در برنامه گفت و گوی ویژه خبری به آن پرداخت. عراقچی در این گفت و گو با اشاره به اینکه در برجام فقط تحریم های مربوط به هسته ای برداشته می شود، تاکید کرد:«دلار جزو تحریم های اولیه است». به گفته معاون وزیر امور خارجه،  هرچند  استثنای  مورد نظر و برداشته شدن آن جزو  موضوعات هسته ای است و طرف ایران در مذاکرات هسته ای این بحث را مطرح کرده اند که این تحریم نیز خارج شود اما طرف مقابل نپذیرفته است.تحریم اولیه آمریکا که ربطی هم به مسئله هسته ای ندارد مبادلات دلاری را ممنوع کرده است. اگر کسی علاقه مند هست که مبادلات دلاری برقرار شود، روابط دوجانبه با آمریکا باید مذاکره شود که نه خواست ماست و نه کسی به ما اجازه داده و نه صلاح هست... مشکل بزرگ ما این است که تحریم های اولیه سرجایش است و شامل تبادلات دلاری می شود... هیچ وقت نگفتیم که تحریم های اولیه برداشته می شود. تحریم های اولیه آمریکا که بعد از حادثه گروگانگیری گذاشته شده سرجای خودش هست. این بحثی است که ما با آمریکایی ها زیاد کرده ایم. اما آن ها قبول ندارند و می گویند اصل این قانون مربوط به تحریم های اولیه ، در یک برهه (اشاره عراقچی به آن است که در دهه90-م(1995-م) در پی فشار برخی کشورهای اروپایی که مایل نبودند از تحریم های یکجانبه آمریکا پیروی کنندنوعی «معافیت» (exemption)که در برخی سندها به آن «استثنا» هم گفته می شود توسط رئیس جمهور وقت آمریکا در سال 1995 وضع شد).رئیس جمهور آن را متوقف کرده و دوباره آن را اجرایی کرده است.البته ما منطق شما را داریم و مرتب همین فشار را به آمریکا می آوریم.به همین دلیل هم وزیرخزانه داری آمریکا اخیرا گفت که درحال بررسی هایی هستند که مجوز استفاده از دلار را بدهند..»هرچند این گفته عراقچی با واکنش مهدی محمدی  سخنگوی تیم  مذاکره کننده قبلی و یکی از منتقدان داخلی عملکرد تیم مذاکره کننده مواجه شد که به تصمیم سال 1987 میلادی(1366 شمسی) دولت آمریکا اشاره داشت و معتقد است  که اصل تحریم دلاری مبنای هسته ای دارد  و به سال 2008  باز می گردد، اما بررسی های خراسان نشان می دهد که اصل قانونی که تحریم دلاری بر آن استوار شده مربوط به حدود 30 سال پیش و به دلایل غیرهسته ای است اما اصلاحات صورت گرفته در آن که  در عین حال اهمیت زیادی بر تشدید تحریم دلاری داشته مربوط به سال های اخیر و به بهانه برنامه هسته ای کشورمان است.

مبادلات سایر ارزها ممنوعیتی ندارد

به هر حال، تمام این مشکلات تنها در مبادلات دلاری  وجود دارد و مبادلات ارزهای دیگر هیچ مانعی ندارند. برای مثال درآمد نفتی ایران که با یورو دریافت می شود هیچ مشکلی ندارد. علاوه بر این گفته های مقامات آمریکایی حاکی از این است که این تحریم نیز احتمالا بی اثر خواهد شد.

مخالفان و موافقان آمریکایی در لغو تحریم دلار

برای مثال، سایت خبری سی‌ان‌بی‌سی در گزارشی که منتشر کرد، از تصمیمات جدید دولت اوباما در این باره خبر داده است. در این گزارش آمده است که به احتمال زیاد دولت اوباما به‌زودی به دولت‌ها و بانک‌های سایر کشورها اعلام خواهد کرد مجازند استفاده از دلار در برخی از معاملات خود با ایران را آغاز کنند. مقامات آمریکایی که این خبر را به آسوشیتدپرس داده‌اند، به این نکته اشاره کرده‌اند که این تصمیم یک گریز پنهانی از قوانین مالی موجود در آمریکا محسوب می‌شود و گامی مهم به نفع اقتصاد ایران خواهد بود.به گزارش دنیای اقتصاد،گرچه در گزارش‌های جدید آمده است که هنوز هیچ تصمیمی به مرحله نهایی نرسیده است، اما مقامات آمریکایی نزدیک به بحث‌های داخلی دولت در این رابطه می‌گویند وزارت خزانه‌داری آمریکا صدور یک مجوز کلی را در دست بررسی دارد که براساس آن موسسات و نهادهای خارجی در مبادلات ارزهای خارجی خود با ایران امکان استفاده از دلار را خواهند داشت تا از تجارت مشروع با ایران حمایت شود، اقدامی که در حال حاضر غیرقانونی محسوب می‌شود.با این حال، این تصمیم منتقدان جدی در داخل آمریکا دارد. نشریه نیویورک‌پست در این باره نوشت: سیاست اوباما در قبال ایران را در تنها چند کلمه می‌توان خلاصه کرد: همه‌اش هویج، بدون حتی یک چماق. هویج‌هایی که تمامی هم ندارد – حتی آنهایی که به کنگره قول داده بود ایران هیچ‌گاه دریافت نخواهد کرد.بدون شک  اکنون دولت آمریکا   باید برای یکی از تعهدات خود در برجام که بر آن اساس مقید به تسهیل  فعالیت های تجاری و اقتصادی با ایران است گام های جدی بردارد گام هایی که قطعا  روز های آینده را به   روز های پرتنشی میان  کنگره و کاخ سفید تبدیل خواهد کرد.